"Poświęcił życie za wolność ojczyzny, której nie doczekał"

Pięćdziesiąt lat temu, 21 października 1963 roku zginął z bronią w ręku w walce z MO i SB ostatni partyzant Rzeczypospolitej, sierż. Józef Franczak, ps. "Lalek".  Prochy "Lalka" spoczywają na cmentarzu parafialnym w Piaskach koło Świdnika. W roku 2007 w Piaskach odsłonięto jego pomnik.

17 marca 2008 r. prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Lech Kaczyński nadał pośmiertnie Józefowi Franczakowi ps. "Lalek" Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski. Na zdjęciu powyżej, syn Józefa Franczaka, Marek, odbiera odznaczenie z rąk Prezydenta Lecha Kaczyńskiego.

Legendarnej już postaci "Lalka" poświęcono szereg publikacji historyczno-naukowych. Bardzo wiele informacji o Lalku można znaleźć na internecie, dla przykładu pod dzisiejszym rocznicowym wpisie na "Niezależnej" (http://niezalezna.pl/47359-rocznica-smierci-lalka-ostatni-zolnierz-niezlomny-walczyl-z-komunistami-do-1963-r). Ja chciałbym przedstawić mało znany wiersz Andrzeja Słomianowskiego z tomu "Alchemia", wydanego w roku 1998 przez Oficynę Konfraterii Poetów w Krakowie, w którym przewija się przez moment postać "Lalka":

Z ALBUMU RODZINNEGO
 
1
Zdjęcie typu strażackie (czyli na
Tle cysterny w kilku rzędach strażacy).
W tym wypadku jest to rodzina ojca.
Ile lat temu? Ojciec jeszcze
Kawaler, w sztuczkowych spodniach,
W getrach. Dziesięć osób:
Z przodu cztery na krzesłach - ojciec,
Dziadkowie, ciotka Stasia - z tylu
Stoi sześć. Jakaś okazja. Urodziny?
Imieniny? Dzisiaj już nie wiadomo.
Śmiech. Babka trochę jak Mona Lisa,
Dziadek, pod siwą grzywką, od ucha do ucha.
Lśni biel koszul i czerń butów, widać
Kawałek stołu, butelki, obok na szafce
Patefon, pewnie szedł Caruso, ojca
Ulubieniec. A może E. Bodo? Dziś ojciec
(Czerstwy osiemdziesięciolatek) kiwa
Głową i mówi: - To były czasy

2
Trzydziesty ósmy, październik
(ktoś z tyłu napisał).
Ulica w Równem. Słonecznie.
Ojciec i Józek Franczak
(Późniejszy "Lalek", ostatni
Partyzant wolnej Polski,
Zabity przez ubowców dopiero
W sześćdziesiątym trzecim),
Dwa "kanary" w czasie patrolu.
Koledzy z lubelskiego
I z C. W. Żand. w Grudziądzu;
Obaj zawodowi. Na zdjęciu
(Gdyby nie dwa mundury)
Prawie sielanka: na środku
Jezdni, na kocich łbach,
Za kopcem końskiego łajna,
Ojciec i Józek patrzą
Do kamery. Po jednej stronie
Ulicy idzie wąsaty chłop
Z wiązką siana, po drugiej
Baba z koszem białych chryzantem.

3
U matki
Na rękach,
Gdzieś w
Czterdziestym czwartym.
Zapłakany.
Bladzi
Z matką oboje.
Z tyłu jakieś deski
I mur.
(Obok dymił Majdanek.)

4
Pewno mówił, "Uwaga! Zaraz
Wyleci ptaszek!" Albo czymś
Podobnym ją rozśmieszył.
Mój ojciec, który zrobił to zdjęcie.
Oparta o kontuar, babka
Śmieje się do rozpuku (aż ma
Skośne oczy), a twarz jej się świeci
Od dobrobytu. W gablocie baleron,
Kiełbasa i jajka, obok faska ze szkła
Z małosolnymi. Widać wąsy kopru,
A trochę wyżej na prawo
Kanarka Lusia w złoconej klatce.
To było tuż po wojnie, ojciec
Wrócił z frontu. W piwiarni
Babki co noc było święto.

5
Wygląda na lekko podpitego
Na tym pożółkłym zdjęciu.
Stanisław Grzywacz, nasz dozorca
I grabarz na miejskim cmentarzu;
(Na Lipowej, gdzie dzisiaj dziadek
I babka - ze strony matki, rodziców
Ojca nie pamiętam - oboje leżą.
On sam też. Niezapomniany
Pan Stasio). Jest zima, dużo
Śniegu, pan Stasio z szuflą
Na ramieniu kroczy w stronę kamery,
Oczy ma w pół przymknięte. Waciak,
Walonki, na głowie niby papacha
I rozpięty pod szyją.

Szkoda, że ojciec nie zrobił zdjęcia
Na cmentarzu, pan Stasio z łopatą
W grobie, po jednym głębszym albo
Dwóch, przerzuca ziemię nad głową,
Z rozmachem, i mówi do stojących
Na górze, bawi ich i smuci -
Żywcem wyjęty z Szekspira.
 
6
Przy krzywym płocie babka Maria,
W sukni w grochy i w białych czółenkach.
Przyciska do biustu kotkę Minę.
Mina patrzy na babkę, ta, wprost
Do obiektywu. Uśmiecha się do wujka
Tośka, którego chudy cień kłania się
Na płocie. (Wujek zwalnia migawkę
Niezawodnej lejki przywiezionej z szabru
I potem, wraz z nim, zabranej przez UB.)